Dit monument is opgericht ter herinnering aan de inwoners van Westmaas die in de Tweede Wereldoorlog tussen 1940 en 1945 door oorlogshandelingen om het leven zijn gekomen. De namen van tien mensen zijn op het monument vermeld. Het zijn vijf inwoners van Westmaas en ‘De Vijf van Greup’, vijf mannen – niet allemaal inwoners van Westmaas – die zijn opgepakt en later gefusilleerd, na een razzia die in 1941 vlak bij de plaats van dit monument onder de mannelijke bevolking van het dorp werd gehouden.
Het gedenkteken is ontworpen door de kunstenaar Eelse Bies. Het heet ‘De Traan’ en is bedoeld als plaats om te gedenken. “Gedenken in vrijheid, met doorkijk naar het leven”, zoals de maker het zegt in zijn gedicht dat aan het monument is verbonden.
De Oranjevereniging Koningin Wilhelmina heeft in 2017 het initiatief genomen voor de oprichting van dit gedenkteken. Het kon worden uitgevoerd dankzij bijdragen van particulieren, enkele instellingen en het gemeentebestuur van Binnenmaas. Het is op 14 april 2018 onthuld door de burgemeester van Binnenmaas samen met twee scholieren van de beide basisscholen in Westmaas. Deze scholen hebben het monument ook geadopteerd.
Dicht bij de plaats van dit gedenkteken was tijdens de oorlog het schoolplein van de openbare school. Hier moesten in augustus 1941 alle mannelijke inwoners van Westmaas boven de 16 jaar zich verzamelen. De Duitse bezetters waren op zoek naar de mannen die de bemanning hadden geholpen van een Engelse bommenwerper, welke kort tevoren bij de Greup een noodlanding had gemaakt. Voor deze daad werden op 19 september 1941 vijf mannen op een onbekende plaats doodgeschoten. Hun lichamen zijn nooit teruggevonden.
In september 2013 is op de hoek van de Stougjesdijk en de 1e Kruisweg in de gemeente Binnenmaas, dicht bij de plaats van de noodlanding, een monument onthuld ter nagedachtenis aan deze vijf mannen, ‘De Vijf van Greup’. Dit monument is eveneens gemaakt naar een ontwerp van Eelse Bies.
‘De Vijf van Greup’ zijn:
- Arie van der Stel
- Joris de Heus
- Pieter Wouter Kruijthoff
- Arie van Steensel
- Bastiaan Arie Barendrecht
De andere vijf gevallenen van wie de namen op het monument, hier bij de historische Dorpskerk, worden vermeld, zijn:
Nicolaus Bout was als lid van de Binnenlandse Strijdkrachten actief in het verzet. Is in maart 1945 na verraad gearresteerd en op 3 april van dat jaar in Rotterdam gefusilleerd. Hij is begraven op de begraafplaats in Westmaas.
Jacob van Etten zat in het verzet en nam dienst bij de Binnenlandse Strijdkrachten. Hij werd op 4 mei 1945 gedood bij een poging om Duitse soldaten gevangen te nemen. Hij is begraven op de begraafplaats in Westmaas.
Johannes Kolf was politieman en sloot zich later in Friesland aan bij het verzet. Hij nam o.a. deel aan de beroemde overval op de Strafgevangenis van Leeuwarden waarbij 51 mensen werden bevrijd. Kolf werd op 29 januari 1945 na verraad op de vlucht dodelijk getroffen. Hij is begraven op de begraafplaats in Westmaas.
Bastiaan de Pee kwam op 8 maart 1945 om het leven bij een ongeluk met een ‘pantservuist”, een antitank wapen. Hij is begraven op de begraafplaats in Westmaas.
Jan Willem Witvliet was stoker 1e klasse op de Hr. Ms. Kruiser Java. Hij is op 27 februari 1942 gesneuveld tijdens de zeeslag op de Javazee tegen Japan. Hij heeft een zeemansgraf gekregen.